Podstawa prawna i ogólna charakterystyka systemu
Ubezpieczenie zdrowotne służy do opłacenia opieki zdrowotnej, której celem jest zachowanie dobrego stanu zdrowia lub zmniejszenie cierpień ubezpieczonego.
Warunki ubezpieczenia zdrowotnego regulowane są w Czechach przez ustawę nr 48/1997 Sb., o publicznym ubezpieczeniu zdrowotnym (zákon č. 48/1997 Sb., o veřejném zdravotním pojištění a o změně a doplnění některých souvisejících zákonů). Czeski system ubezpieczenia zdrowotnego jest oparty na zasadzie solidarności według modelu Otto von Bismarcka, w którym wszyscy obywatele są zobowiązani do odprowadzania składek ubezpieczeniowych do funduszy ubezpieczeniowych. Wszyscy ubezpieczeni odprowadzają składkę w wysokości 13,5 % podstawy ubezpieczenia. Dotyczy to zarówno osób zatrudnionych, osób prowadzących działalność gospodarczą, jak i osób bez dochodów podlegających opodatkowaniu. Ustawa określa również grupy, za które składki opłaca państwo – np. seniorzy, studenci, dzieci pozostające na utrzymaniu rodziców itp.
Zatrudnienie pracownika – kto i w jakiej wysokości odprowadza składki?
W przypadku osoby zatrudnionej (niezależnie od umowy, jaką zawarła z pracodawcą) podstawę wymiaru ubezpieczenia stanowi jej miesięczne wynagrodzenie brutto. Pracownik opłaca jedynie 1/3 składki, a więc 4,5%, pracodawca opłaca pozostałe 2/3 składki, czyli 9 %. Pracodawca opłaca składki za pracownika na konto odpowiedniej ubezpieczalni w terminie od 1. do 20. dnia następnego miesiąca kalendarzowego.
Może się zdarzyć sytuacja, w której miesięczne zarobki pracownika, zatrudnionego na umowie o pracę, są niższe niż miesięczna płaca minimalna, która w roku 2019 wynosi 13 350 CZK brutto (np. jeśli pracownik jest zatrudniony na pół etatu). W takiej sytuacji podstawę wymiaru ubezpieczenia będzie stanowić właśnie minimalne miesięczne wynagrodzenie, a nie jego rzeczywiste zarobki. W związku z tym minimalna składka będzie wynosić 1 803 CZK (13 350 CZK x 13,5% ≈ 1 803 CZK)
W Czechach wyróżniamy również tzw. „umowę o wykonaniu pracy” (dohoda o pracovní činnosti) lub „umowie o czynności zawodowej” (dohoda i provedení práce). Obie umowy zobowiązują pracodawcę do zapewnienia minimalnego wynagrodzenia za godzinę, które w roku 2019 wynosi 79,80 CZ brutto. Jeśli w skali miesiąca wynagrodzenie pracownika nie przekracza 10 000 CZK (w przypadku „umowy o wykonanie pracy”) lub 2 500 CZK (w przypadku „umowy o wykonanie pracy”), co jest możliwe, jeśli wymiar czasu pracy jest mocno ograniczony, pracodawca nie ma obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne. Taki pracownik musi samodzielnie je opłacać.
Pracodawca ma obowiązek najpóźniej do ośmiu dni poinformować ubezpieczalnię o rozpoczęciu lub zakończeniu zatrudnienia, co dotyczy to również pracowników, którzy nie posiadają na terytorium Czech trwałego miejsca zamieszkania. Takim pracownikom przysługuje czeska opieka zdrowotna jedynie w czasie trwania zatrudnienia u pracodawcy, który posiada w Czechach siedzibę lub stałe miejsce zamieszkania. Należy też zgłaszać przejście pracownika na emeryturę, urlop macierzyński, urlop wychowawczy itp.
Działalność jednoosobowa
Osoby prowadzące działalność jednoosobową muszą oprowadzać składki zdrowotne, niezależnie od tego, czy ich działalność przynosi dochody. Podstawę wymiaru ubezpieczenia stanowi 50 % zysku wykazanego w zeznaniu podatkowym.
Jakie składki obowiązują zatem w pierwszym roku prowadzenia własnej działalności? Są one wyliczane w oparciu o tzw. minimalną podstawę wymiaru ubezpieczenia, która zmienia się corocznie i odpowiada średniemu wynagrodzeniu. To w roku 2019 oszacowano na 32 699 CZK. Tę minimalną podstawę dzieli się na pół i po zaokrągleniu do całych koron w górę, wylicza 13,5 % (32 699 CZK x 50% ≈ 16 350 CZK). W ten sposób zostaje obliczona minimalna zaliczka na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 2208 CZK (16 350 CZK x 13,5% ≈ 2208 CZK). Ta zaliczka będzie obowiązywać nie tylko w okresie poprzedzającym złożenie zeznania podatkowego, ale także w sytuacji, gdy zysk wykazany w zeznaniu będzie mniejszy niż minimalna podstawa wymiaru ubezpieczenia (mniejszy niż 32 699 CZK).
Osoby prowadzące działalność gospodarczą powinny się zgłosić do ubezpieczalni najpóźniej do ośmiu dni od rozpoczęcia działań ekonomicznych (nie chodzi tu o datę rejestracji działalności, ale o rzeczywiste rozpoczęcie czynności, których celem jest osiągnięcie zysku – zamówienia, negocjacje biznesowe, fakturowanie itd.). Składki należy opłacać od 1. do 8. dnia następnego miesiąca kalendarzowego.
Brak dochodów a obowiązek opłacania ubezpieczenia zdrowotnego
Osoby bez dochodów podlegającym opodatkowaniu są zobowiązane do samodzielnego opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne. W przeciwieństwie do polskiego systemu, czeski nie przewiduje sytuacji, w której osoba nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu i w razie konieczności opłaca koszty hospitalizacji czy leczenia z własnej kieszeni. Do kategorii ubezpieczonych „bez dochodu” zaliczane są np.
- gospodyni domowa, która nie zajmuje się wychowywaniem dziecka w wieku do 7 lat lub dwójki dzieci do lat 15, nie pobieraja renty czy emerytury, ani nie jest zarejestrowana jako osoba poszukująca zatrudnienia w urzędzie pracy, i nie ma też podstaw, aby państwo odprowadzało za nią składki;
- student uczący się w szkole, której program nie został oznaczony przez czeskie Ministerstwo szkolnictwa, jako systematyczne przygotowanie do zawodu (szkoły językowe, większość zagranicznych uczelni), ewentualnie studenci, którzy osiągnęli 26 rok życia (oprócz doktorantów);
- ubezpieczony, którego dochody nie przekraczają 10 000 CZK miesięcznie (w przypadku „umowy o wykonanie pracy”) lub 2 500 CZK miesięcznie (w przypadku „umowy o wykonanie pracy”);
- ubezpieczony osiągający zyski kapitałowe, dochody z wynajmu lub dochody pochodzące z okazjonalnych czynności lub okazjonalnego wynajmu ruchomości, dochody pochodzące z ze sprzedaży nieruchomości itp.
- osoba bezrobotna, niezarejestrowana w urzędzie pracy.
Gdzie się odprowadza składki?
W Czechach składki są odprowadzane do poszczególnych, niepaństwowych ubezpieczalni zdrowia, które gromadzą środki w funduszach ubezpieczeniowych. Opieka zdrowotna jest opłacana z publicznego ubezpieczenia, a ewentualny finansowy współudział obywatela nie przekracza 15 % - chodzi tu dopłaty do leków, usług stomatologicznych czy urządzeń medycznych. Środki zdrowotne i lecznicze są rozdzielone do grup, przy czym w każdej grupie jest przynajmniej jeden, który w całości opłaca ubezpieczalnia zdrowia.
Opieka zdrowotna, w pełni refundowana przez państwo, obejmuje:
- profilaktyczną opiekę zdrowotną,
- opiekę lekarską (stały nadzór lekarski nad pacjentem),
- opiekę diagnostyczną,
- opiekę medyczną,
- ratownictwo medyczne i pogotowie ratunkowe,
- opiekę farmaceutyczną,
- opiekę kliniczno-farmaceutyczną,
- rehabilitację terapeutyczną,
- rehabilitację uzdrowiskową,
- opiekę pielęgniarską,
- opiekę paliatywną,
- dostarczanie produktów medycznych, żywności, wyrobów medycznych, urządzeń dentystycznych,
- transport ubezpieczonych,
- opiekę zdrowotną nad dawcami krwi, tkanek i komórek lub narządów związanych z ich pobraniem,
- opiekę zdrowotną związana z ciążą i porodem itp.
Czeski system ubezpieczenia zdrowotnego tworzą ubezpieczeni (odbiorcy opieki zdrowotnej), dostawca usług zdrowotnych (pośrednik opieki zdrowotnej) oraz ubezpieczalnia zdrowia (płatnik opieki zdrowotnej). Ubezpieczony ma prawo wyboru spośród siedmiu ubezpieczalni zdrowia:
- Všeobecná zdravotní pojišťovna ČR (VZP ČR)
- Vojenská zdravotní pojišťovna České republiky (VoZP ČR)
- Česká průmyslová zdravotní pojišťovna (ČPZP)
- Oborová zdravotní pojišťovna zaměstnanců bank, pojišťoven a stavebnictví (OZP)
- Zaměstnanecká pojišťovna Škoda (ZPŠ)
- Zdravotní pojišťovna ministerstva vnitra ČR (ZPMV ČR)
- Revírní bratrská pokladna, zdravotní pojišťovna (RBP)
Wybór można zmienić raz na 12 miesięcy – do 1. styczna lub do 1. lipca. Aby tego dokonać, należy z trzymiesięcznym wyprzedzeniem zgłosić się do nowo wybranej ubezpieczalni, która załatwi resztę formalności (przede wszystkim poinformuje poprzednią ubezpieczalnię o zmianie). Chcąc odprowadzać składki do nowej ubezpieczalni od 1. stycznia, należy dokonać zgłoszenia najpóźniej do 31. września ubiegłego roku. Chcąc odprowadzać składki do nowej ubezpieczalni od 1. lipca, należy dokonać zgłoszenia najpóźniej do 31. marca.
